une bibliothèque - Maison européenne de la photographie
Attinger, Irene
ISBN 10: 2330075197 / ISBN 13: 9782330075194
SUITE VENITIENNE & SOPHIE CALLE: A REFLECTION ON THE ART OF STALKING
We approach the 40th Anniversary of one of conceptual art's greatest feats.
AUTHOR HANNAH PEZZACK
Sophie Calle: enigmatic, coy, absurd and most importantly, wonderfully French. As an artist in the 1970’s and 80s’s Calle built a career out of the art of stalking. Drawing on multiple mediums from photography and prose, to strip tease and talking therapy, her work delves into the phenomena of urban malaise, asking questions about agency, distance, emotionality and feminism. Inspired by the penmanship of Edgar Allan Poe and Baudelaire, Calle continues to resonate with contemporary audiences. Revisiting her contentious artwork – which has been the subject of both vehement admiration and vilification – poses her questions surrounding alienation and isolation anew.
Suite Vénitienne (1979) is amongst Calle’s seminal works, establishing her as one of the most eminent conceptual artists in the world. Published nearly 40 years ago, as a collection of photographs and text, Suite Vénitienne acts an intersection between visual art and literature: an immersive, poignant and interdisciplinary exploration of transience. Suite Vénitienne began as a project of people watching; Calle describes how she observed passers-by for months in Paris until she became fixated upon a man who she refers to only as “Henri B.” By chance she was introduced to him at a party, and from there she followed him to Venice where she photographed and recorded his day-to-day actions secretly for two weeks. What ensued was an intense dairy – Henri B.’s navigation of touristic hotspots, bars and cafés. Calle follows him down side streets, letting him disappear so that she can seek him out again. She watches him linger on bridges, imitating his footsteps after he leaves and wonders what he could have been thinking of.
Calle concludes that she feels as if she were falling in love. Charles Baudelaire saw romantic beauty in the fleeting glance of a stranger; ‘the delight of the urban poet is love-not at first sight, but at last.’ Calle’s intention through the repeated images of Henri B.’s passing presence is to immortalise this moment; ‘to stake a claim on ephemeral things’. Venice opens itself up to her; it’s hauntingly empty streets - as depicted in her hazy black and white photographs - becoming ‘a repository of her desires’.
The ‘flâneur’: a characteristic individual who aimlessly meander the city streets, observing its manifold inhabitants. Baudelaire envisioned his flâneur as the Painter of Modern Life, ‘rendering and explaining it in pictures more living than life itself, which is always unstable and fugitive’. Suite Vénitienne is a retelling of the Edgar Allan Poe short story ‘The Man of the Crowd’. A precursor to the detective genre, the story portrays two city wanderers or flâneurs: the narrator who sits in a café with a cigar and newspapers, and a mysterious old man whose name is never disclosed. Stuck by impulsion the narrator follows this old man through Paris for an exhaustive 24 hours for no other reason than he was ‘struck by the absolute idiosyncrasy of his expression’. Likewise the erratic pursuit of Henri B. ensues unjustified: ‘everything happens as the result of the unwarranted predestination: why him, why Venice, why follow him?’
Acting as the spy and the psychoanalyst Calle explores the unexplainable fascination with a figure lost in a city crowd. For sociologist and philosopher Georg Simmel, this experience of ‘loneliness in togetherness’ is personified by a metro journey: human bodies are packed in close proximity to one another, but each passenger avoids eye contact and interaction. Fervently angling her camera lens does nothing to reconcile the shadowy figure - ultimately he remains elusive and anonymous. Suite Vénitienne concludes with the image of Henri B. as he exits the train station – his trip is over. Calle observes him leave and is confronted with a profound sense of loss. Ultimately her venture has failed; the emptiness of the photographs - looming buildings or settings devoid of human figures - replicates the detachment of life in the modern metropolitan city but cannot neutralise its corrosive impact on the human psyche. Only once does Henri B. confront Calle face to face – her eyes have given her away despite her disguise of a wig, hat and sunglasses – and we are filled with dread and trepidation. “Your eyes, I recognize your eyes, that’s what you should have hidden.”
The pursuit of Henri B. – his enduring distance and unknowable identity despite Calle’s invasion – is a venture that we replicate using our own personal stalking techniques online. Social media awards the kind of anonymity and detective tactics that Calle could only dream of. Whilst on a crowded bus or train, we shy away from direct interaction, choosing instead to scroll through Instagram, Twitter and Snapchat. In flicking through the holiday snaps of a distant mutual Facebook friend are we replicating the quest for closeness with strangers that Calle dedicated her life to?
Henri B.’s agency is lost in Suite Vénitienne; he is an unknowing participant. Calle’s most controversial artwork The Address Book (1983) brought her into the spotlight of popular culture. Whilst walking through the streets of Paris Calle discovered a lost address book. Upon contacting the first name listed in its pages she decided to conduct a series of in depth interviews about its owner – referred to as Pierre D. The encounters were published almost daily in the magazine Libération. When Pierre D. discovered what she had been doing, he threatened to for invasion of piracy. Calle herself fell under scrutinising gaze when tabloid newspapers printed sensationalist nude photographs from an earlier work Striptease to report the story.
Sophie Calle’s enduring knack for following people and infiltrating their private lives from afar is an ominous nod towards contemporary surveillance culture and technology. Equipped only with her camera, notepad and a love affair with flânerie Calle made short work of seeking out Henri B. A recent study discovered that the average British citizen is photographed up to 70 times a day. CCTV, iPhone tracking and a host of other insidious techniques police our movements through modern urban spaces, with potentially more insidious motivates than Sophie Calle and her eccentric projects.
Intrusive, Invasive, Inquisitive Calle
Madeleine Schwartz
November 1, 2015, 10:18 am
From Suite Vénitienne, 1983
In the early 1980s, the artist Sophie Calle found an address book on a Paris street, photocopied its pages, returned it to its owner, and then interviewed the people listed within to find out more about him. Calle’s inquiries were published in the French daily Liberation. Over the course of a month, readers learned about the owner, “Pierre D”: his work at a film magazine, his failures to put himself forward professionally, when and why his hair turned white.
Calle, who at 62 is one of France’s most celebrated and well-known artists, has spent her career following others. She is said to be intrusive or invasive in her work, which usually consists of fabricated encounters between the artist and others. She has photographed people sleeping in her bed, snooped around hotel rooms to document their occupants, hired strangers to interpret the letters of past lovers. (Calle’s current boyfriend, according to the Guardian, has asked that she keep him out of her work. “I agreed,” she told the newspaper, “but I may change my mind.”) In her most recent exhibition, Rachel, Monique, she projected a film recording her mother’s last moments, while, on speakers, voices read out selections from the dead woman’s diary.
The intimacy she creates, however, is not always revealing. Calle is not a documentarian; her work is often deliberately opaque. Faces are obscured. Names are changed. Information is distorted. In The Address Book, Calle crops and blurs images. Her sources recant and recoil from her questioning. Calle herself wavers about her project. “Suddenly, I am afraid of what I am doing.” What’s most telling is often what is absent. It was the address book’s owner who divulged his own identity, when he threatened to sue Calle and asked Liberation to publish a nude picture of her in retaliation. In her pursuit of strangers, Calle presents a kind of artistic Zeno’s paradox: the closer you get to someone else, the more you realize the distance separating you.
Siglio Press, a small publishing house in Los Angeles, has been rereleasing Calle’s artist books. Most recently, they’ve redesigned Suite Vénitienne, an early project of Calle’s. In 1980, the artist tried to follow and photograph a man on the street but quickly lost sight of him. That night, she ran into him at a party. The man told Calle he was going to Venice. She decided to pursue him there.
From Suite Vénitienne, 1983
Calle spends thirteen days looking for and trailing Henri B. around the city. She rings hundreds of hotels; she thinks of bribing the police. At last, she finds Henri B.—he’s been staying in a pensione a hundred meters from her own. She stands outside his hotel and watches as he comes and goes. When he tours Venice with a woman, she shadows the couple. “He points toward the canal as if to show something to the woman. I take a picture in the same direction.”
The Siglio edition, designed with Calle’s collaboration, is small and elegant. Black and white photographs face diary-like entries recounting Calle’s search. Interlaced maps show Calle’s itinerary throughout the city. The original italics of the text have been colored a cool blue. Much of the book has the distant tone of a field report.
The strength of the project comes from the interplay between Calle’s physical pursuit and her emotional remove. Calle doesn’t care for Henri B. She hardly seeks to know him; she barely even tries to find out why he has come to Venice. Yet proximity to her subject seems to create a kind of attachment. Calle dreams of Henri B., he “consumes” her. She has high expectations of their encounters, then worries about displeasing him. They meet. She frets it was banal. She tries to rent his former hotel room. She envisions herself sleeping in his bed. As she gets closer to Henri B., Calle must force herself to remember that it’s the project, not the man, she’s striving for. “I must not forget that I don’t have any amorous feelings toward Henri B.,” she writes. “The impatience with which I await his arrival, the fear of that encounter, these symptoms aren’t really a part of me.” Without actual affection, Calle has begun to show the signs of love.
Critics of Calle’s work often describe it as mere snooping. “A clever person whose life and art are so resolutely vicarious deserves more pity than applause,” wrote one Times reviewer. Such criticisms miss that the sense of exposure in Calle’s work is the artist’s own artifice; details may come from the lives of others, but the sense of intrusion is her creation.
This is clearest when it comes to an end. After her stay in Venice, Calle catches Henri B. disembarking from his train home. Among the travelers in the Gare de Lyon, he is no longer an object of desire. He just looks like another man returning from a trip. Calle expresses no fear or regret at the sight of him walking out through the station gate. As quickly as it had developed, the connection evaporates. Calle may be an excellent stalker, but the false intimacy she constructs is most powerful when she shows how easy it is to step away.
Images from this post are drawn from Suite Vénitienne by Sophie Calle, published by Siglio Press, 2015. Images and text copyrighted and provided courtesy of the artist.
Sophie calle heerseres van het toeval
Sophie Calle, Absence, tot en met 29 mei in Museum Boymans-Van Beuningen te Rotterdam. Sophie Calle, Het adresboekje, Uitgeverij Duizend en Een, f29,50
Ze achtervolgt wildvreemden op straat. Ze snuffelt in andermans bezittingen. Ze dringt ongevraagd onbekende levens binnen. Maar zelf blijft ze buiten schot. Haar werk is nu te zien in museum Boymans-Van Beuningen in Rotterdam. Wie is Sophie Calle? Een interview met vragen zonder antwoord.
door Marion Westers
20 april 1994 – verschenen in nr. 16
Zaterdag, 26 maart 1994. Sophie C. heeft de nacht doorgebracht in Hotel A. te R. Om 10.00 uur laat zij zich wekken. Ze bestelt ontbijt op haar kamer en blijft in bed liggen. Om 11.50 uur staat ze op. Om 12.00 uur verlaat ze het hotel en begeeft zich te voet naar het nabij gelegen museum voor beeldende kunst. Om 12.05 uur meldt Sophie C. zich aan de balie van dit museum. Om 12.10 uur ontmoeten wij elkaar.
Sophie Calle (1953) blijkt een tengere donkerharige Francaise. Innemend, maar afstandelijk. Van tevoren had ik nauwelijks een idee hoe ze er uit zou zien. Op de paar foto’s die ik van haar zag was ze steeds op de rug te zien of met gedeeltelijk bedekt gelaat. Hoewel Calle het tot haar professie heeft gemaakt ongevraagd in andermans leven te wroeten, laat ze de ander alleen op haar voorwaarden in haar eigen leven toe. Ik heb met haar afgesproken om haar te interviewen, maar Calle trekt ter plekke haar toezegging in. Vriendelijk glimlachend zegt ze me dat er sprake moet zijn van een misverstand. Ik heb de indruk dat ze liegt. Ook al omdat ik kort voor onze ontmoeting de film Double Blind heb gezien, waarin Sophie Calle en haar vriend Greg Shephard elkaar voortdurend met leugens bestoken en om het hardst schreeuwen dat de ander een leugenaar is.
Calle is wel bereid een gesprek met mij te voeren, zegt ze, maar ze wil absoluut niet geinterviewd worden. Waar het gesprek eindigt en het interview begint, is niet duidelijk. Deze houding is typerend voor het meeste werk van Calle, waarin zijzelf weliswaar aanwezig is, maar altijd als schaduw, op veilige afstand van degene die zij volgt of interviewt. ‘Je moet de ander nooit tegemoet treden, je moet hem volgen, je moet hem nooit beminnen, je moet hem nader zijn dan zijn schaduw. En je moet weg zijn voordat hij zich omkeert.’ Deze woorden van de Franse filosoof Jean Baudrillard zouden het motto kunnen zijn bij het gehele oeuvre van Sophie Calle.
Een van haar eerste werken ontstaat bijna toevallig. Na zeven jaar over de wereld te hebben gezworven, keert Sophie Calle eind jaren zeventig terug naar haar thuishaven Parijs. Om zich de stad weer toe te eigenen, begint ze willekeurige personen op straat te volgen, die haar naar onvermoede plekken voeren. Al snel wordt het schaduwen van onbekenden een doel op zich. Sophie Calle neemt haar fototoestel en een notitieboekje mee en registreert als een ware detective het doen en laten van haar 'objecten’. 'Voor het plezier van het achtervolgen en niet omdat zij me interesseerden’, noteert Sophie Calle later.
Op een middag wordt ze voorgesteld aan ene Henri B., die zij even daarvoor nog heeft gevolgd. Hij vertelt haar dat hij binnen enkele dagen op reis gaat naar Venetie. Ze besluit hem achterna te reizen. Het kost haar enkele dagen om Henri B. in Venetie te traceren. Hij blijkt in een hotel op een steenworp afstand van het hare te verblijven. Om niet herkend te worden moet Calle zich vermommen. Ze fotografeert Henri B. tijdens zijn wandelingen door Venetie. Ze maakt dezelfde foto’s als hij, noteert met een horloge in de hand wat hij doet en informeert bij de mensen die hij heeft gesproken naar wat zijn plannen zijn. Ze wordt zijn schaduw.
Suite Venetienne (1983) is de neerslag in boekvorm van deze achtervolging. Jean Baudrillard schreef er een voorwoord bij, waarin hij, opmerkelijk genoeg, stelt dat Henri B. geen slachtoffer is: de situatie kan zich immers omkeren. In een stad als Venetie zijn de straatjes zo smal dat de achtervolgde automatisch achtervolger wordt zodra hij zich omkeert. Calle was zich terdege van dit risico bewust. 'Ik ben bang’, schrijft ze. Suite Venitienne gaat dan ook meer over Sophie Calle dan over de onbekende Henri B., die ondanks de twee weken durende observatie niet veel van zichzelf prijs geeft. Baudrillard gaat nog verder: 'Door iemand stap voor stap te volgen wist men al zijn sporen uit.’ De foto’s die Calle neemt zijn 'opnamen van een afwezigheid’. Eigenlijk steelt Calle dus de sporen van haar object met haar fotocamera, zoals primitieve volkeren vaak in de veronderstelling verkeren dat de camera hun een deel van hun wezen ontneemt. Als Henri B. haar op een bepaald moment inderdaad ontdekt en ineens voor haar staat, wil Calle hem fotograferen. Hij doet zijn hand voor zijn gezicht en roept: 'Nee, dat is niet eerlijk!’
Tijdens ons gesprek doet Calle voortdurend pogingen de rollen om te draaien. Ze wil op veel vragen geen antwoord geven en begint op haar beurt vragen aan mij te stellen. Calle is gek op dergelijke omkeringen. In 1981 geeft ze haar moeder de opdracht een detective in te huren die haar een dag lang moet achtervolgen. Zonder dat de achtervolger er weet van heeft, staat hij onder strakke regie van de achtervolgde. Calle weet die dag dat ze wordt geschaduwd en doet allerlei dingen 'voor hem’, zich afvragend of hij het zal opmerken. Het resultaat is een nauwgezet verslag zoals zij dat zelf ook maakte van haar eigen achtervolgingen.
In datzelfde jaar keert ze ook terug naar Venetie om er voor drie weken te gaan werken als kamermeisje in een hotel. Daar onderwerpt Calle de persoonlijke bezittingen van de hotelgasten aan een nauwgezet onderzoek. Van elke kamer maakt ze een verslag, later bijeengebracht in het boek L'Hotel. Ze fotografeert de voorwerpen in de kamer en noteert welke boeken iemand leest, op welke bladzijde de lezer is gebleven, welk nachtgoed de gast draagt, wat er op de propjes papier in de prullenbak staat geschreven. Meestal blijven het puzzelstukjes, deze observaties, die samen geen betekenisvol geheel vormen. Maar een enkele keer leggen ze een stukje van een verhaal bloot dat de fantasie op hol doet slaan. Zoals kamer 30, waarin een man alleen slechts een nacht doorbrengt. Calle vindt een keurig gestreken, niet gedragen zijden nachtjapon op een stoel en naast vele andere dingen ook nog een rekening van hetzelfde hotel, precies een jaar daarvoor, waaruit blijkt dat deze man daar toen de nacht doorbracht met zijn vrouw.
De fascinatie die Calle aan de dag legt voor de levens van willekeurige mensen gaat steeds verder. In juni 1984 vindt Sophie Calle een adresboekje op straat. Het behoort toe aan ene Pierre D. Ze kopieert het en stuurt het anoniem naar de eigenaar terug. Vervolgens belt ze allerlei mensen uit het adresboekje op met de vraag of ze hen mag interviewen over Pierre D. Er zijn een paar verontwaardigde afwijzingen, maar de meeste vrienden en kennissen van Pierre D. blijken bereid iets over hem te vertellen. De aan Calle gedane ontboezemingen verschijnen een maand lang dagelijks in het Franse dagblad Liberation. Het beeld van Pierre D. wordt er, ondanks de grote hoeveelheid informatie, niet duidelijker op. Hij blijft een onbekende voor Calle. De laatste aflevering van Le carnet is ingeruimd voor een furieuze reactie van de werkelijke Pierre D., vergezeld van een foto van een naakte Sophie Calle, naar verluidt op straat gevonden. Het laatste geeft aan hoe uitgekleed de man zich voelde door Calles voyeurisme. Le carnet verscheen onlangs als Het adresboekje in een Nederlandse uitgave. Het is een prachtig vormgegeven boekje, maar spijtig genoeg is de reactie van Pierre D. niet opgenomen.
Ik vraag Calle of ze de Amerikaanse schrijver Paul Auster kent. Ze kent hem persoonlijk, antwoordt ze. Auster modelleerde een belangrijk personage in Leviathan, een van zijn laatste romans, naar de persoon van Sophie Calle. Dat personage, kunstenares Maria Turner, heeft qua uiterlijk niet veel met Calle gemeen; ze is lang en blond, maar haar leven is zo ongeveer een kopie van dat van Calle. Ook Turner vindt een adresboekje, maar die vondst heeft desastreuze gevolgen: het kost twee mensenlevens.
Austers fascinatie voor Sophie Calle moet wel wederkerig zijn. Het oeuvre van Auster is doortrokken van een zelfde interesse voor toeval, verdwijningen en achtervolgingen als dat van Calle. Veel van zijn romans knipogen naar het detectivegenre. Zoals The New York Trilogy (1985), dat bestaat uit drie verhalen waarin achtervolgingen centraal staan. In een van de verhalen schaduwen twee detectives, Black en Blue, elkaar zo grondig, dat ze tenslotte in elkaar verdwijnen. In een ander vehaal komt een schrijver toevallig in de rol van detective terecht en volgt een man totdat deze volledig opgaat in de stad. Toeval speelt een beslissende rol in deze verhalen. Dat geldt ook voor het werk van Sophie Calle. Maar anderzijds staan de gebeurtenissen onder een strakke regie van Calle zelf. 'Heerseres van het toeval’, noemde Auster Calles evenbeeld Maria Turner.
Wat echter vooral uit het werk van Paul Auster spreekt, is de onkenbaarheid van de ander. De identiteit van de personages in zijn boeken is nooit zeker en kan volkomen onverwacht wisselen. Detectiveschrijver wordt detective, hoer wordt keurig getrouwde dame, grootmoeder wordt moordenares. Niemand is wat hij lijkt te zijn en uiteindelijk blijft iedereen afwezig.
De observaties van Sophie Calle lijden aan hetzelfde tekort: ze brengen ons niet dichter bij de geobserveerden en welbeschouwd ook niet dichter bij Calle zelf. Ook het sterk autobiografisch getinte werk dat Calle in Rotterdam laat zien, houdt ons in onzekerheid over de werkelijke Sophie Calle. Ze vertelt anekdoten uit haar eigen leven die worden opgeroepen door een voorwerp: een schoentje, een badjas, een pruik, een tafellaken. De verhaaltjes tonen ons onverbloemd haar lief en leed. Maar tegelijkertijd heeft elk verhaaltje iets volstrekt onalledaags, waardoor ik me afvraag of Calle de waarheid vertelt. 'Mijn oudtante heette Valentine. Ze was op 4 februari 1888 geboren. Toen ze zesennegentig was, was ze het leven moe. Maar ze had zich een doel gesteld: honderd jaar oud worden. Tijdens haar doodsstrijd, kort voor ze honderd zou worden, kwam ze weer tot bewustzijn om te vragen: “Hoeveel dagen nog?” Het waren er nog zes. Ze mompelde: “Ik houd het vol. Ik houd het vol.” Ze is op 4 februari 1988 gestorven.’
Het kan geen toeval zijn dat in Moonpalace (1989) van Paul Auster een oude man, die later de grootvader van de hoofdpersoon blijkt te zijn, een soortgelijke doodsstrijd levert. Hij wil koste wat het kost op 12 mei sterven en komt steeds weer even bij bewustzijn om te vragen wat de datum is. Tenslotte weet hij zijn overlijden te rekken tot 00.02 uur op 12 mei. Of Auster zich op het verhaal van Calle heeft gebaseerd of zij zich op dat van hem, blijft onduidelijk.
Maar doet het er eigenlijk wel toe of de verhalen van Calle waar zijn of niet? Voor Sophie Calle naar eigen zeggen wel. Ze liep eens rond op een tentoonstelling waar ook werk van haar hing en ving toevallig (?) een gesprek op van drie mensen die net haar werk hadden bekeken. 'Het was een prachtig verhaal’, zei een van hen, 'jammer dat het niet echt is.’ Calle had ze ter plekke door elkaar willen schudden. Toch noemde haar goede vriend Herve Guibert, de Franse schrijver die in 1991 aan aids overleed, haar een 'fantaste’ en 'fijnzinnige leugenaarster’.
Eigenlijk is de vraag of Calles verhalen waar zijn of niet nauwelijks interessant. Wat er toe doet is juist de twijfel die de verhalen oproepen. De onzekerheid die ze wekken over de informatie die wordt gegeven. Het feit dat we niet weten of een verhaal fictie of werkelijkheid is. Alles en iedereen is uiteindelijk onkenbaar.
In The Blind (1986) vraagt Calle aan blinden die nooit hebben kunnen zien, wat hun voorstelling van schoonheid is. Calle probeert hun woorden in een foto te vatten. De combinatie van deze foto’s met de woorden van de blinden en hun portretten geeft aan hoe onmogelijk de taak is die zij zichzelf heeft gesteld. In Ghosts (1991) vraagt Calle aan conservatoren, suppoosten en ander personeel van het Museum of Modern Art in New York of ze beschrijvingen en tekeningen kunnen maken van vijf tijdelijk afwezige schilderijen. De schilderijen zijn uitgeleend en Calle heeft de lege plekken vervangen met de herinneringen van het personeel. Hun subjectieve mededelingen zeggen meer over henzelf dan over het afwezige schilderij.
Waarheid en leugen spelen ook de hoofdrol in de film Double Blind (1992). De film is een verslag van een reis die Calle samen met Greg Shephard dwars door Amerika maakt en die eindigt met hun drive-in- marriage in Las Vegas. Beiden zijn in het bezit van een videocamera, waarmee ze hun reis, maar vooral hun onuitgesproken gedachten over elkaar vastleggen. De twee bevechten voortdurend elkaars aanspraak op de waarheid. 'Leugenaar’, roept Calle Shephard toe. Maar ook, tegen zichzelf: 'Waarom lieg ik?’ Het volkomen ongeloofwaardige huwelijk dat volgt, blijkt echter werkelijkheid te zijn, alhoewel het niet lang zou standhouden. Shephard en Calle raken al tijdens de montage van de film in de problemen en liggen nu in scheiding.
In het Rotterdamse Boymans-museum laat Calle twee projecten zien onder de titel Absence. Het ene deel bestaat uit de autobiografische verhaaltjes die aan een voorwerp zijn gekoppeld. Deze voorwerpen heeft Calle ondergebracht in de collectie Kunstnijverheid en Vormgeving van het museum op de lege plaatsen die ontstonden doordat voorwerpen uit de collectie tijdelijk zijn weggehaald. Het andere werk heet Last Seen. Daarin borduurt ze voort op het gegeven van het afwezige kunstwerk. Maar terwijl het in Ghosts ging om tijdelijk verwijderde kunstwerken, gaat het in Last Seen om werken die zijn gestolen. Daardoor is de zaak meer beladen. De kunstwerken zijn gestolen uit het Isabella Stewart Gardner Museum in Boston, dat is gevestigd in een Venetiaanse villa. De grondlegster van het museum heeft in haar testament laten bepalen dat de opstelling van de collectie onder geen beding mag worden veranderd. Na de diefstal is het museum daarom tot in het einde der dagen veroordeeld tot het conserveren van haar lege plekken. Calle fotografeerde de plekken en heeft ook nu weer het museumpersoneel om herinneringen en beschrijvingen van het verdwenen werk gevraagd. Hun verhalen hangen naast de foto’s, gevat in de vorm en originele afmetingen van het verdwenen kunstwerk.
Of het nu kunstvoorwerpen betreft of mensen van vlees en bloed: het gaat in het werk van Sophie Calle altijd om pogingen iets wat afwezig is aanwezig te stellen. Maar nooit slagen we er als lezer of als toeschouwer in er de vinger op te leggen. Sophie Calle stort ons keer op keer in een beklemmende onzekerheid.
Suite Vénitienne (suite) from Jerome Saint-Clair on Vimeo.
